De keren dat ik tijdens mijn werk ben bedolven onder de bullets van een powerpointpresentatie zijn niet meer op twee handen te tellen. Dia’s met volzinnen, voorgedragen door de nauwgezette onderzoeker die het verhaal in alle volledigheid verzendt aan de ontvangers. Ook ik maakte me hieraan schuldig. Wat de ontvanger moest weten, daar dacht ik niet over na. Het ging erom dat ik mijn verhaal kon vertellen. Laten zien dat ik het had uitgezocht en begrepen, waardig aan de wetenschap.

Die wetenschap produceert volgens filosoof Vilém Flusser vooral “hermetische specialistische wetenschappelijke teksten […] die enkel voor een kleine elite te doorgronden [zijn].” (Flusser, 2000: 18). En ondanks dat ik niet in de wetenschappelijke wereld werk, zorgde de universiteit ervoor dat zowel ik als mijn collega’s bij mijn Algemene Rekenkamer met idem dito opleiding teksten blijven produceren voor een kleine groep specialisten.

Het lijkt er echter op dat de wetenschap zich inmiddels bewust is dat zij het brede publiek niet bereikt. De laatste jaren is de discipline wetenschapscommunicatie op universiteiten in opkomst. Zo probeert hoogleraar wetenschapscommunicatie Ionica Smeets dit patroon te doorbreken. Als één van de twee ‘wiskunde-meisjes’ heeft zij hiermee ervaring opgedaan. In hun column in de Volkskrant beantwoordde zij lezersvragen zoals deze vraag waarbij een lezer vroeg hoe groot de kans was dat hij geboren was:
Een andere wetenschapper die bekend staat om het toegankelijker maken van wetenschappelijke kennis en daarbij gebruik maakt van beeld is de Zweedse hoogleraar Hans Rosling. In onderstaand filmpje (Gapminder Foundation) probeert hij aansluiting te zoeken bij zijn doelgroep en presenteert de data uit zijn onderzoek op een toegankelijke manier.

Ontwerpers zijn juist bezig met hoe de boodschap de doelgroep bereikt – effectieve communicatie. Volgens Anke Coumans, die haar proefschrift schreef over de dialogische betekenisvormingsproces van het publieke beeld, is het de taak van de ontwerper boodschappen te maken die in het publieke domein hun communicatieve functie vervullen (2010: 16). Ontwerpers verbeelden het woord in drie verbeeldende activiteiten, namelijk in de visuele kant van de tekst (typografie), het vertalen van de tekst in beeld (informatie-ontwerp) en het combineren van tekst en beeld (conceptueel ontwerpen) (2010: 17).

Met dit in gedachte hebben mijn collega Diny van Est en ik een presentatie ‘ontworpen’. De doelgroep bestond uit circa 25 zusterrekenkamers in een internationaal samenwerkingsverband. Aan het eind van een bijeenkomst die twee dagen duurde was onze presentatie aan de beurt. De boodschap was: data heeft de potentie om beter samen te werken en risico’s op te sporen. Het begin van de presentatie zag er als volgt uit:
In onze presentatie combineerden wij tekst en beeld om onze boodschap over te brengen. Maar de keuze voor dit metafoor (Watergate versus Panama) wat ook een verbeeldende activiteit is, werd ingegeven door bestuurlijke sensitiviteit. De klassieke rekenkamers doen goed werk (á la Woodward en Bernstein) maar de wereld is veranderd. Breidt je onderzoeksvaardigheden uit met data-onderzoek en roep waar nodig de hulp in van collega’s (á la Obermayer en Obermaier). Het gebruik van een metafoor helpt om je boodschap over te brengen. Bovendien was dit een herkenbaar en ‘stoer’ metafoor. Uiteindelijk bleek ons ‘ontwerp’ de juiste snaar te raken: de aanmeldingen voor onze workshop in maart stroomden binnen.

Nadenken over het effectief communiceren over je onderzoek lijkt in de wetenschap een ondergeschoven kindje. Maar juist door te ’tweaken’ – communicatie over je boodschap beter afstellen op je doelgroep – lijk je meer mensen te kunnen bereiken, zonder afbreuk te doen aan de wetenschappelijke waarden.

Bronnen:
Anna Catherina Maria Coumans, Als een beeld ‘ik’ zegt,…: het dialogische betekenisvormingsproces van het publieke beeld (Universiteit Leiden, 2010)
Vilém Flusser, Towards a Philosophy of Photography (Reaktion Books, 2000)
Gapminder Foundation, Where Are the Syrian Refugees? – Factpod #17 (Youtube, 2015)
Ionica Smeets, Wat is de kans dat u geboren bent? (2013, 2016) www.wiskundemeisjes.nl